Agnieszka Adamik
,,Kalevala” - fenomen kultury i fiński epos narodowy
Kalevala to jeden z najdłuższych poematów na świecie. Poruszając temat fińskiej kultury, nie można pominąć utworu, który w ogromnej mierze ją ukształtował. ,,Kalevala”, opracowana w XIX w. przez Eliasa Lönnrota, uznawana jest za fiński epos narodowy i przełomowe dzieło literatury fińskiej.
Utwór miał dla Finów wyjątkowe znaczenie, gdyż dzięki niemu otrzymali oni tożsamość narodową i własną mitologię. ,,Kalevalę” cechował wymiar patriotyczny, podniosła ona bowiem rangę języka ojczystego oraz rozbudziła zainteresowanie folklorem. Dzieło na różne sposoby inspirowało kolejne pokolenia. Zostało docenione również za granicą.
Kalevala - narodziny eposu fińskiego
Twórcą ,,Kalevali” (choć nie autorem w ścisłym tego słowa znaczeniu) był Elias Lönnrot (1802-1884), uznawany za jednego z ojców fińskiego języka literackiego. Zasłynął też jako wydawca i redaktor pierwszego fińskiego magazynu. Z zawodu był lekarzem.
Lönnrot pasjonował się ludowością i marzył o wielkiej odbudowie fińskiego folkloru. W tym celu studiował dawną poezję, a także odbywał podróże do Karelii, regionu uważanego za kolebkę fińskiej kultury. W głowie artysty zaczęła rodzić się wspaniała opowieść o bajecznej przeszłości narodu fińskiego i jego bohaterów.
Pierwsze wydanie ,,Kalevali” zostało opublikowane w 1835 r. Tak zwana ,,Stara Kalevala” była podzielona na 32 runa (wiersze) i miała 12 078 wersów. Ukazała się w nakładzie 500 egzemplarzy. Dzieło wzbudziło podziw i dyskusje, ale nie zyskało szerokiego grona odbiorców. Niemniej jednak Finowie otrzymali własną epopeję opowiadającą mityczną historię ich narodu.
Po pierwszej publikacji ,,Kalevali” Lönnrot zebrał jeszcze 130 000 innych wierszy. Postanowił dodać je do ,,Starej Kalevali”, tworząc w ten sposób nową, dłuższą wersję poematu. Drugie wydanie, czyli ,,Nowa Kalevala”, pojawiło się w 1849 r. i miało bardziej autorski charakter. Składało się z 50 run i 22 795 wersów. Właśnie tę wersję eposu czytano w fińskich szkołach.
Kiedy ukazała się ,,Kalevala”, Finlandia była wielkim księstwem w unii personalnej z Imperium Rosyjskim, natomiast wcześniej, do 1809 r., pozostawała częścią Królestwa Szwecji. Dla Finów utwór stał się symbolem ich historii, języka i kultury. Na tym gruncie rozpoczęto budowę fińskiej tożsamości. Epos zwrócił także uwagę innych Europejczyków.
Kalevala - Co znajdziemy w środku?
Treść ,,Kalevali” w niczym nie ustępuje mitom greckim czy skandynawskim, z którymi wielu z nas miało okazję się zetknąć. W fińskim utworze również możemy przeczytać o stworzeniu świata, działalności różnorodnych bogów czy przygodach bohaterów obdarzonych niezwykłymi umiejętnościami. Nie zabraknie też emocjonujących scen walk i ciekawych historii miłosnych.
Jedną z głównych postaci jest Väinämöinen, syn bogini Ilmatar, słynący z wyjątkowej mądrości. Na kartach eposu spotkamy także m.in. Joukahainena, który pojedynkuje się z Väinämöinenem na słowa, jego siostrę Aino, mitycznego kowala Ilmarinena, potężnego Kullervo, dzielnego Lemminkäinena i jego kochającą matkę oraz Louhi – wiedźmę potrafiącą zmieniać się w ptaka.
Dlaczego woda morska jest słona?
Ważną rolę w ,,Kalevali” odgrywa tajemniczy obiekt o nazwie Sampo. Został on wykuty przez Ilmarinena i zwykle przedstawiany jest jako magiczny młynek do mielenia soli, zboża i wszelkiego rodzaju bogactwa. Wygląd i istota Sampo intrygowały zarówno dawnych poetów, jak i badaczy kultury ludowej. Czarodziejski młynek to motyw baśniowy znany na całym świecie, obecny chociażby w bajce wyjaśniającej, dlaczego woda morska jest słona.
W fińskim poemacie znajdziemy ponadto wyraźne nawiązania do chrześcijaństwa. Wystarczy przywołać bohaterkę o imieniu Marjatta, która pojawia się w ostatnim runie ,,Kalevali”. Młoda pasterka zachodzi w ciążę po zjedzeniu cudownej borówki i rodzi syna, przyszłego króla Karelii. Tymczasem ucieleśnienie starego świata, Väinämöinen, odchodzi, pozostawiając swój instrument, kantele, jako symbol fińskiej kultury ludowej.
Kalevala żródłem inspiracji
,,Kalevala” miała znaczący wpływ na fińską kulturę i naukę. Odcisnęła swoje piętno na sztukach wizualnych, literaturze, teatrze, tańcu i muzyce. Wybitny malarz Akseli Gallen-Kallela stworzył serię obrazów przedstawiających wydarzenia z eposu. Najsłynniejsze fińskie dzieło wciąż pozostaje obecne w popkulturze, filmach, komiksach, grach i reklamach. Po latach ukazały się nowe wersje utworu, m.in. ,,Kalevala” w formie komiksu Kristiana Huituli oraz ,,Koirien Kalevala” Mauriego Kunnasa, w której oryginalne postacie zostały zastąpione psami. Będąc w Finlandii, możemy łatwo zauważyć, że motywy kalevaliczne dają o sobie znać niemal w każdej dziedzinie życia.
Na początku XX wieku do kalendarza imieninowego dodano wiele imion pochodzących z ,,Kalevali”. Część z nich, np. Ahti, Aino, Ilmari, Kullervo, Sampo, Seppo, Tapio, Tuulikki i Väinö, nadal jest w modzie. Na przełomie XIX i XX w. wprowadzono również nazwiska wzorowane na eposie, m.in. Pohjola, Tapiola, Väinölä i Väinämöinen. Na ogół nawiązywały one do nazw własnych z poematu, jednak posiadały również typową dla nazwisk fińskich końcówkę ,,-la” lub ,,-nen”.
,,Kalevala” jest ponadto jednym z najpopularniejszych tematów nazywania ulic. Dla przykładu Kalevankatu lub Kalevantie znajduje się w 38 gminach, a Sammonkatu lub Sammontie aż w 65.
Inspiracje eposem były i nadal są widoczne w nazwach fińskich firm i produktów. Warto tu wymienić firmę jubilerską Kalevala, ubezpieczeniową Ilmarinen czy budowlaną Lemminkäinen, a także lody Aino, magazyn Kaleva, zapałki Sampo i włóczkę skarpetkową Väinämöinen.
J.R.R. Tolkien zainspirowany Kalvelą
,,Kalevala” oczarowała również zagranicznych czytelników i podbiła serca cenionych artystów. Jednym z miłośników utworu był sam J.R.R. Tolkien! Co więcej, brytyjski pisarz fantasy wykorzystał w swojej twórczości motywy zaczerpnięte z fińskiego eposu.
Dobrym przykładem jest fikcyjny język quenya, wzorowany na starofińskim. To nie koniec podobieństw. Bóg odpowiadający za stworzenie świata w ,,Silmarillionie”, Eru Ilúvatar, słusznie budzi skojarzenia z boginią Ilmatar, pełniącą zbliżoną rolę w ,,Kalevali”. A jak myślicie, kto był pierwowzorem czarodzieja Gandalfa?
Mędrzec z Kalevali pierwowzorem Gandalfa
Polecane rozkminki
-
Fińska muzyka
Z czego słynie fińska muzyka? Możliwe, że wiesz o niej więcej niż Ci się wydaje. Ile znasz utworów, nie wiedząc, że pochodzą one właśnie z Finlandii?
-
Francuski Pocałunek
La bise en France – francuski pocałunek! Poznaj tajemnice całowania po francusku. Skąd to przekonanie, że Francuzi są mistrzami pocałunków? Poznaj prawdę!
-
Kalevala – Czym Jest Ten Fiński Epos Narodowy?
Czarodziejski młynek wyjaśniający, dlaczego woda morska jest słona oraz pierwowowzór czarodzieja Gandalfa, postaci stworzonej przez J.R.R. Tolkiena w powieści Hobbit. Tym m.in. jest Kalevala. Zresztą przeczytaj sam…
-
,,Biała Śmierć” – snajper, który stał się legendą
”To nasz kraj, a nie Rosja”, powiedział do swojego brata Simo Häyhä, po czym chwycił plecak i karabin. Poczytajcie o słynnym fińskim snajperze.
-
Dlaczego “Świat Zofii” stał się bestsellerem na skalę światową?
Każdy zna taką książkę, która stała się bestsellerem i nikt nie wie dlaczego. Tak też się stało w przypadku książki “Świat Zofii”. My Wam powiemy dlaczego.
-
Dobra sauna nie jest zła
Sauna – miłość każdego Fina. Poznaj historie i walory fińskiej sauny. Przedstawimy też najbardziej odjechane sauny. Nie spodziewasz się, gdzie w Finlandii można zażywać kąpieli saunowych.
